1 października 2015 roku podczas robót budowlanych realizowanych w związku projektem pn. „Budowa instalacji oświetlenia plant w ramach Rewitalizacji Plant Jana Pawła II w Rawiczu” w wykopach na rawickich plantach, na odcinku od pomnika Żołnierza Polskiego do miejsca znajdującego się w okolicy klombu przy Szkole Podstawowej nr 3, odnalezione zostały fragmenty macew z widocznymi inskrypcjami hebrajskimi. W wykopach (oraz na hałdach budowlanych) znajdowały się również fragmenty płyt nagrobnych bez napisów, a także gruz ceglany stanowiący pozostałość po zburzonej w kwietniu 1941 roku rawickiej synagodze.
W czasie II wojny światowej niemieckie władze okupacyjne użyły pochodzące z cmentarza żydowskiego w Rawiczu (Sierakowie) płyty nagrobne oraz gruz ceglany jako materiał budowlany do utwardzenia części nawierzchni rawickich plant. Macewy przewożono z cmentarza, a następnie rozbijano na drobne fragmenty (tłuczeń) i utwardzono nimi alejki spacerowe, do utwardzenia nawierzchni plant służył również gruz ceglany, pozostałość po rawickiej synagodze.
Fot. Rawickie planty, fragmenty macew oraz gruz ceglany. Fotografie wykonane w październiku 2015 roku. Autor: Tomasz Dyba.
Artykuł informujący o znalezisku: Planty kryją fragmenty historii. Autor: TK. Dwutygodnik „Ziemia Rawicka Extra.pl” nr 62, wtorek, 20 października 2015 roku, nr 62, s. 10.
„Kawałki macew z cmentarza żydowskiego znalezione podczas prac budowlanych. Planty kryją fragmenty historii.
Trwają prace budowlane związane z instalacją oświetlenia rawickich plant w ramach projektu rewitalizacji. Przy wykopie na Wałach Kościuszki - blisko placu, na którym znajdowała się rawicka synagoga - odnaleziono fragmenty płyt nagrobnych z cmentarza żydowskiego, zlikwidowana go przez nazistów w czasie w okresie okupacji. Odkrycia dokonał Tomasz Dyba, członek Rady Muzeum Ziemi Rawickiej. Autentyczność znalezisk potwierdził Dariusz Czwojdrak autor książki „Z dziejów ludności żydowskiej w południowo-zachodniej Wielkopolsce”, historyk kustosz Muzeum Ziemi Wschowskiej. - To są fragmenty płyt nagrobnych, strasznie rozdrobnione. Były wykorzystane najwyraźniej jako tłuczeń. Należy założyć, że skoro znalezisko pochodzi z Rawicza, to znaczy że te fragmenty płyt stanowiły kiedyś kompletne macewy, które stały na żydowskim cmentarzu w Rawiczu. Wątpliwości żadnych w tej kwestii mieć nie można. Odczytanie tych fragmentów jest niemożliwe. To są pojedyncze słowa albo fragmenty słów. Pokuszenie się o jakiekolwiek próby odcyfrowania tych tekstów skończą się na hasłowych odniesieniach, na przykład tutaj jest „ben” czyli syn albo „iszt” czyli mąż, mężczyzna. Przynajmniej w dwóch przypadkach wiadomo, że chodziło o płyty nagrobne mężczyzn, którzy zostali w Rawiczu pochowani. Liternictwo mówi nam z czym mamy do czynienia. Tu jest tylko litera „t”, być może „n”, ale jest odłupana, więc na sto procent nie powiem. Może być również „m” ale trzeba byłoby znaleźć fragment pasujący do tego kawałka, który trzymam w dłoni – dodał, wskazując litery na odnalezionych fragmentach. O znaleziskach poinformowaliśmy: Muzeum Ziemi Rawickiej, Wydział Inwestycji i Rozwoju Gminy Rawicz oraz Starostwo Powiatowe w Rawiczu”.
W 2018 roku w związku z wymianą nawierzchni rawickich plant wierzchnia warstwa z tego odcinka (łącznie kilkadziesiąt ton fragmentów macew, gruzu ceglanego oraz gruzu budowlanego) została zebrana i przewieziona na teren kotłowni przy ulicy Fiołkowej.
Fot. Prace budowlane na rawickich plantach, zbierana jest wierzchnia warstwa (fragmenty macew, gruz ceglany, gruz budowlany) z alejek spacerowych na odcinku od pomnika Żołnierza Polskiego do klombu w okolicach SP 3. Fotografie wykonane w maju 2018 roku. Autor: Tomasz Dyba.
Od października 2018 roku do końca listopada 2020 roku w ramach akcji Muzeum Ziemi Rawickiej, Towarzystwa Przyjaciół Rawicza i Urzędu Miejskiego Gminy Rawicz „Wspólnie przywracamy pamięć” trwały tam prace, których celem było oddzielenie fragmentów macew (oddzielnie z inskrypcjami oraz bez inskrypcji) i cegieł od gruzu budowlanego. Efektem pracy zaangażowanych w projekt wolontariuszy jest oddzielenie od gruzu kilkudziesięciu ton fragmentów macew bez inskrypcji i fragmentów cegieł pochodzących ze zburzonej przez Niemców w 1941 roku synagogi oraz kilkuset fragmentów macew z inskrypcjami oraz motywami symbolicznymi.
Fot. Fragmenty macew, gruz ceglany oraz gruz budowlany przewiezione na teren kotłowni przy ulicy Fiołkowej. Fotografie wykonane w październiku 2018 roku. Autor: Tomasz Dyba.
Kolejnym etapem realizowanego projektu będzie utworzenie na terenie cmentarza żydowskiego w Rawiczu (Sierakowie) lapidarium, a na placu, na którym stała zburzona przez niemieckie władze okupacyjne w 1941 roku synagoga, ściany z hartowanego szkła wypełnionej fragmentami pochodzącymi z niej cegieł albo utworzonej z fragmentów tych cegieł połączonych żywicą epoksydową.
Fot. Przebrane fragmenty macew (z inskrypcjami i motywami symbolicznymi oraz bez inskrypcji), fragmenty cegieł pochodzące z rawickiej synagogi. Materiał zgromadzony na terenie kotłowni przy ul. Fiołkowej. Fotografie zostały wykonane w grudniu 2019 roku. Autor: Tomasz Dyba.